Trong những bước đầu tìm hiểu Phật giáo Nguyên thủy, nhiều Phật tử khi nghe nhắc tới “Tam Tạng Kinh Điển” liền nảy sinh tâm lý lo lắng vì tính chất hàn lâm của nó. Có cảm tưởng đây là kho tàng chỉ dành riêng cho chư Tăng và các nhà nghiên cứu giáo lý. Thực ra, nếu nhìn đúng cách, Tam Tạng không hề xa lạ. Nó giống như bản đồ tổng thể của con đường tu tập, giúp cho tiến trình tu học luôn đi đúng trọng tâm.
Khám phá định nghĩa về Tam Tạng
Xét theo nghĩa đen, Tipiṭaka hay Tam Tạng chính là “ba chiếc lồng” hay “giỏ”, biểu trưng cho ba kho tàng lưu giữ và phân loại giáo huấn của Đức Thế Tôn.
Ba Tạng đó là:
Tạng Luật (Vinaya Piṭaka)
Bộ Tạng Kinh (Sutta Piṭaka)
Tạng Vi Diệu Pháp (Abhidhamma Piṭaka)
Trong Phật giáo Theravāda, toàn bộ kho tàng kinh điển này được gìn giữ qua ngôn ngữ Pāḷi, và được xem là hệ thống kinh điển cổ xưa, nhất quán và gần với lời Phật dạy nguyên thủy nhất.
Vinaya Piṭaka: Cốt lõi của giới hạnh
Dù đối tượng chính của Tạng Luật là chư Tăng Ni, nhưng sự hiểu biết về Luật sẽ giúp người tại gia tu tiến rất chắc chắn.
Ý nghĩa của Luật tạng không phải là sự áp đặt kỷ luật, mà là để:
Duy trì sự trong sạch trong nếp sống
Giảm xung đột, rối ren
Tạo môi trường thuận lợi cho Định và Tuệ sinh khởi
Tóm lại một cách súc tích:
Luật = khung an toàn cho thân và lời nói
Đối với người sơ cơ, điều quan trọng là thấu hiểu tinh thần:
Quy luật gieo nhân gặt quả qua hành động
Biết rõ các ranh giới đạo đức
Sống có kỷ luật và trách nhiệm
Tạng Kinh – Kho tàng pháp thoại của Đức Thế Tôn
Tạng Kinh là phần quen thuộc nhất với Phật tử tại gia.
Phần này lưu giữ:
Các bài thuyết pháp của Đức Phật
Đối thoại với đệ tử, vua chúa, cư sĩ, ngoại đạo
Các hướng dẫn cụ thể về Tứ Diệu Đế: khổ, tập, diệt, đạo
Hệ thống Tạng Kinh gồm 5 bộ Nikāya chủ đạo, với đặc điểm:
Phân loại dựa trên dung lượng bản văn: dài, vừa và ngắn
Bao gồm các bản kinh mang tính ứng dụng cao như Dhammapada hay Satipaṭṭhāna Sutta
Nhiều bản kinh tập trung tháo gỡ các vấn đề thiết thực tam tang kinh dien của con người
Nhìn chung:
Tạng Kinh chính là lộ trình tu tập được dẫn dắt bằng thuyết giảng và các câu chuyện sinh động
Người bắt đầu tu học sẽ thấy Tạng Kinh là điểm xuất phát lý tưởng nhất.
Khám phá Tạng Vi Diệu Pháp: Bản đồ chi tiết về tâm thức
Dù được coi là phần khó tiếp cận và mang tính triết học nhất, nhưng Vi Diệu Pháp lại ẩn chứa những chân lý sâu xa nhất.
Nếu coi:
Tạng Kinh là “Phật dạy gì”
Thì Vi Diệu Pháp giải thích “Các quy luật của Pháp vận động ra sao”
Tạng Vi Diệu Pháp đi sâu vào các khía cạnh:
Định nghĩa và đặc tính của tâm
Cấu trúc của một đơn vị tâm thức (sát-na)
Cội nguồn phát sinh các triền cái tham, sân, si
Cơ chế tích lũy và vận hành của nghiệp báo
Lời khuyên cho người mới bắt đầu:
Không nhất thiết phải ép mình học Vi Diệu Pháp từ sớm
Dẫu vậy, nhận thức được giá trị của nó sẽ giúp hành giả tránh được những hiểu biết lệch lạc hoặc cảm tính về giáo pháp
5. Tam Tạng gắn với Tam Học như thế nào?
Có một sự tương quan rất logic:
Tạng Luật → Giới
Sutta Piṭaka hướng đến Định (Samādhi)
Tạng Vi Diệu Pháp → Tuệ
Mỗi tạng đều có vai trò riêng nhưng luôn song hành cùng nhau:
Khi Giới hạnh trang nghiêm thì tâm Định mới có chỗ nương tựa
Khi tâm đạt đến sự định tĩnh thì Tuệ giác mới bắt đầu nảy nở
Nhờ có Tuệ mà hành giả hiểu được giá trị của Giới và giữ gìn một cách tự nhiên
6. Người mới học Phật nên tiếp cận Tam Tạng ra sao?
Một vài lời khuyên thiết thực:
Đừng cố “học hết”
Cần tiếp cận theo trình tự hợp lý:
Nắm vững các nguyên tắc đạo đức căn bản
Lấy Kinh điển làm tấm gương để điều chỉnh nếp sống hằng ngày
Nếu có điều kiện thuận lợi, hãy đào sâu Vi Diệu Pháp để mở mang trí tuệ chuyên sâu
Mục đích cuối cùng của việc học Tam Tạng không phải là sự phô trương học thuật, mà là:
chuyển hóa thân – khẩu – ý trong đời sống hằng ngày